نقش قاضی در ارزیابی شهادت در دعاوی حقوقی

چکیده در نظام دادرسی که اختیار ارزیابی دلایل به قاضی داده شده است، اعتبار یا عدم اعتبار دلایل حاصل اطمینانی است که در قاضی ایجاد می شود. این ارزیابی در مورد همه دلایل به یک شکل اعمال نمی شود. در مورد شهادت قانونگذار در ماده 241 ق.آ.د.م. اختیار ارزیابی شهادت را به دادگاه محول نموده است؛ اما در مورد نحوه اعمال این اختیار در موارد تجقق بینه شرعی و غیر بینه شرعی حکمی در قانون دیده نمی شود. آنچه که از اطلاق این ماده بر می آید، این است که ارزش و اعتبار شهادت به نظر قاضی واگذار شده است که در صورت حصول اطمینان از صحت شهادت نسبت به قبول یا رد آن اقدام می کند. اما این برداشت از ماده مزبور با نظر پذیرفته شده در فقه امامیه مبنی بر لزوم تبعیت قاضی از مفاد بینه شرعی مغایر به نظر می رسد. قانونگذار در مواد 1313 ق.م. و 155 ق.آ.د.ک. برای شخصی که در مقام شاهد در دادگاه حاضر می شود، شرایطی را ذکر نموده است که با اجتماع این شرایط "بینه شرعی" به عنوان یکی از دلایل اثباتی مذکور در ماده 1258 ق.م. از ارزش اثباتی برخوردار می شود و طبق نظر مشهور در فقه بر قاضی تحمیل می شود. در مواردی که به دلیل عدم اجتماع شرایط، بینه شرعی محقق نمی شود، اعتبار یا عدم اعتبار شهادت با تردید روبرو می شود؛ زیرا اگر چه قانونگذار در ماده 171 ق.آ.د.ک. شهادت را در موارد فقدان شرایط مردود اعلام می کند؛ اما در مواد 1314 ق.م. و 156 ق.آ.د.ک. شهادت را در جهت مزید اطلاع قاضی قابل استماع اعلام می کند و در ماده 241 ق.آ.د.م. با عبارت " تشخیص ارزش و تاثیر گواهی" دو ارزش متفاوت اثباتی برای شهادت قائل شده و در ماده 229 همین قانون نیز با عبارت " دلیل اثبات دعوی یا موثر در اثبات آن " بر این موضوع تاکید می کند. وضع این مواد همگی نشان از تاثیر شهادت در موارد عدم تحقق بینه شرعی در اثبات دعوی است که به حکم ماده 241 قانون مذکور می تواند به تشخیص قاضی واجد اثر شناخته شود. واژگان کلیدی : شهادت، بینه شرعی، قاضی، اعتبار شهادت، شرایط شهادت.